Αφήγηση και αισθητική
Αφήγηση και αισθητική είναι δύο έννοιες που σχετίζονται άμεσα.Είναι από του κύριους πυλώνες της αφηγηματικής λειτουργίας η αισθητική της ιστορίας όσο και η αισθητική του αφηγητή.
Η αισθητική της ιστορίας αρχικά παρακινεί τον αφηγητή να την επιλέξει ανάμεσα από πολλές άλλες. Του αφήνει το ελεύθερο πεδίο να την διαμορφώσει χρησιμοποιώντας στοιχεία της προσωπικής του αισθητικής αντίληψης
Σκηνική Παρουσία
Για παράδειγμα, η σκηνική παρουσία του αφηγητή συνδέεται άμεσα με τις αισθητικές του αντιλήψεις. Γιατί η σκηνική παρουσία του αφηγητή δημιουργεί το κλίμα της ιστορίας. Ταυτόχρονα συντελεί στην αποτύπωση της πλοκής στο μυαλό και τα μάτια του θεατή/ακροατή.
Για να θυμηθούμε εδώ την έκφραση του William Shakespeare:
“The Earth has music for those who listen.
Σημαντικά αισθητικά στοιχεία που συνυπάρχουν στην αφηγηματική λειτουργία είναι οι ήχοι ή οι μουσικές που συνοδεύουν μια αφηγηματική παράσταση. Έτσι η αφήγηση και η αισθητική βρίκονται πάντα σε πρώτο πλάνο.
Επειδή συναισθήματα όπως αγωνία, τρυφερότητα, αγάπη, αναζήτηση είναι μερικά από αυτά που η μουσική βοηθάει να ενταθούν και τελικά να δημιουργείται η απαραίτητη αισθητική ατμόσφαιρα για την ιστορία.
Το Φώς
Αλλά μήπως και το φως δεν παίζει κάποιο σημαντικό ρόλο; Συνήθως δε δίνουμε σημασία σε αυτό στην καθημερινότητα, επειδή το έχουμε ως δεδομένο κάθε φορά που βλέπουμε κάτι. Στην αφήγηση μπορεί να δημιουργήσει ιδιαίτερη ατμόσφαιρα. Να κάνει τη διαφορά ανάμεσα σε μια καλή και σε μια εξαιρετική αφήγηση.
Ειδικά το σκοτάδι μπορεί να δημιουργήσει έντονες αντιθέσεις και ίσως να χρησιμοποιηθεί για να επισημανθούν συγκεκριμένα αντικείμενα ή σκηνές.
Επομένως λοιπόν ο χώρος, η σκηνική παρουσία του αφηγητή, η μουσική, το φώς είναι ένα από τα βασικά αισθητικά στοιχεία μίας αφηγηματικής παράστασης. Δημιουργούν την ατμόσφαιρα, που περιβάλλει τον αφηγηματικό λόγο. Δημιουργούν συναισθήματα απόστασης ή εγγύτητας στον θεατή.
Επομένως η αφήγηση είναι μια παραστατική τέχνη που αισθητικά δεν έχει τίποτα να ζηλέψει από τις άλλες τέχνες αυτού του είδους.
Η ανάγκη του ανθρώπου να αφηγηθεί
Η αφήγηση δεν σταμάτησε τότε. Ακόμα και στον πολιτισμό του ορθολογισμού και του επιστημονικού λόγου, υπάρχει πάντα η ανάγκη του ανθρώπου να αφηγηθεί.
Ακόμα κι αν δεν το αντιλαμβανόμαστε όλοι μας, κάθε μέρα αφηγούμαστε περιστατικά και σκηνές από τη ζωή μας. Η ανάγκη να αφηγηθούμε ικανοποιεί την ανάγκη της επικοινωνίας με τον κόσμο γύρω μας.
Μοιραζόμαστε τις προσωπικές μας δυσκολίες ή ικανοποιήσεις, ακόμα και για τα συναισθήματά μας.
Η προφορική αφήγηση ιστοριών και παραμυθιών έχει τη δική της αξία
Τα τελευταία τριάντα χρόνια, ο αφηγητής-ιστοριτής έχει αναβιώσει στον ευρωπαϊκό χώρο. Η αφηγηματική τέχνη και η αφήγηση ιστοριών και παραμυθιών κερδίζει όλο και περισσότερο τον κόσμο, γιατί παρά τον ορθολογισμό που επιβάλλει η εποχή μας, η ανάγκη του ανθρώπου να επικοινωνήσει με βιωματικό τρόπο δεν εξαλείφθηκε ποτέ.
Ο σύγχρονος αφηγητής είναι αυτός που μπορεί να διατηρεί ζωντανή την τέχνη της ιστόρησης, μέσα από παραδοσιακές ιστορίες, και μέσα από τον κόσμο των σύγχρονων πόλεων.
Η προφορική αφήγηση έχει έναν δικό της τρόπο να δημιουργεί ένα ιδιαίτερο περιβάλλον. Μια σφαίρα μέσα στην οποία περικλείονται τόσο ο αφηγητής όσο και το κοινό του. Η σχέση που δημιουργείται είναι μοναδική, γιατί κανένα τέτοιο γεγονός δεν μπορεί να επαναληφθεί με τον ίδιο ακριβώς τρόπο.
Ο σύγχρονος αφηγητής δεν λέει απλά μια ιστορία. Ο αφηγηματικός λόγος δεν είναι περιγραφικός. Μοιάζει με μια ορχηστρική παρτιτούρα που αποκτά νόημα, όταν βιωθεί και όταν μεταδοθεί ολόκληρος. Πριν ο αφηγητής πει την ιστορία του, δημιουργεί μαζί της μια βιωματική σχέση.
Την αφήνει να απλωθεί στον συναισθηματικό του κόσμο και, αφού νιώσει ότι την κατέκτησε αλλά και ότι κατακτήθηκε από αυτήν, την ερμηνεύει με δικό του μοναδικό ερμηνευτικό τρόπο. Ο αφηγητής δεν είναι μόνος του σε αυτή τη διαδρομή. Κάθε ιστορία που αφηγείται δημιουργείται από την αρχή μέσα από τη σχέση με το κοινό του. Αυτή είναι η μοναδικότητα της τέχνης του.
Από αυτή τη μοναδική σχέση του αφηγητή με το κοινό του παίρνει καθένας ξεχωριστά το δικό του μήνυμα. Ο κάθε ακροατής που προσλαμβάνει την ιστορία, φτιάχνει τις δικές του εικόνες και βιώνει τη δική του πραγματικότητα μέσα από αυτό το φίλτρο. Αυτή είναι η ελευθερία που παρέχει η αφηγηματική τέχνη στο κοινό της.
Τι προσφέρουν τα σύγχρονα μέσα στην αφήγηση παραμυθιών;
Με την ανάπτυξη του διαδικτύου και κυρίως των social media, όλοι έχουμε πια τη δυνατότητα να αφηγηθούμε είτε προσωπικές ιστορίες, είτε ιστορίες που ακούσαμε και μας εντυπωσίασαν. Η παραδοσιακή αφήγηση, περνάει στα μέσα της κοινωνικής δικτύωσης και συνδυάζεται πια με εικόνες, μουσική, ήχους. Η φαντασία μας βρίσκει νέους δρόμους έκφρασης, που δίνονται στον ακροατή με μεγαλύτερη πληρότητα.
Το πρώτο βήμα για τη χρήση των αφηγηματικών μέσων στην αφήγηση έγινε πολλά χρόνια πριν, με το ραδιόφωνο. Αργότερα με τον κινηματογράφο. Στη συνέχεια, η τηλεόραση έδωσε τη δυνατότητα να μπει η αφήγηση στην καθημερινή ζωή των ανθρώπων. Οι τηλεοπτικές σειρές καθήλωναν και συνεχίζουν να καθηλώνουν εκατομμύρια ανθρώπους που θέλουν να δουν και να ακούσουν τη συνέχεια μιας ιστορίας.
Από τη στιγμή που οι υπολογιστές έγιναν αντικείμενο καθημερινής χρήσης στο ευρύ κοινό και αναπτύχθηκαν τα social media, η αφήγηση γνώρισε νέους κόσμους. Σήμερα, μέσα από το YouTube μπορεί κάποιος να αφηγηθεί μια ιστορία. Να μας δώσει τα χρώματά της, τις εικόνες, τους ήχους της, να ψηφιοποιήσει τη φαντασία του και να κάνει την αφήγησή του προσιτή στο ευρύ κοινό.
Η σύγχρονη τεχνολογία δίνει τη δυνατότατα να πούμε τις ιστορίες μας με δημιουργικό και παραστατικό τρόπο. Ο σύγχρονος ψηφιακός αφηγητής δημιουργεί τους χαρακτήρες, τα συναισθήματα και το πάθος που θα οδηγήσουν τον θεατή μαζί του στις προκλήσεις της ιστορίας που αφηγείται.
Από την επική αφήγηση στη γραφή και από εκεί στη μαζική εκτύπωση, στο ραδιόφωνο, στον κινηματογράφο, στην τηλεόραση, στους υπολογιστές και στα σύγχρονα μέσα…
Tο μέσο αλλάζει, αλλά η ανάγκη του ανθρώπου να αφηγηθεί παραμένει το ίδιο δυνατή. Ίσως γιατί πολύ βαθιά μέσα μας όλοι ξέρουμε ότι δεν υπάρχουμε χωρίς την ιστορία μας.
Γιατί αφηγούμαστε;
Γιατί η αφήγηση είναι ένας από τους πολλούς τρόπους επικοινωνίας που χρησιμοποιείται καθημερινά καθώς αλληλεπιδρούμε ο ένας με τον άλλο.
Η αφήγηση παίρνει στην καθημερινοτητά μας πολλές μορφές. Πολλοί από εμάς έχει τύχει να ακούμε έναν επαγγελματία αφηγητή να λέει ιστορίες μύθους ή παραμύθια. Εδώ θα πρέπει να θυμηθούμε ότι η αφήγηση ιστοριών ξεκίνησε με ακροατές τους ενήλικους. Πρέπει λοιπόν να είναι σαφές ότι όταν μιλάμε για αφήγηση δεν απευθυνόμαστε μόνο στα παιδιά.
Αλλά αφήγηση αποτελεί και η εξιστόρηση της καθημερινότητάς μας. Τις δύσκολες αλλά και οι ευχάριστες ή ακόμα και οι αστείες καταστάσεις της καθημερινότητάς μας νοιώθουμε την ανάγκη να τις αφηγηθούμε στους ανθρώπους γύρο μας και με αυτό τον τρόπο να επικοινωνήσουμε και να συνδεθούμε.
Η αφήγηση μιάς ιστορίας που ακούσαμε αλλά και η δημιουργία ιστοριών μέσω της αφήγησης βοηθά στην πρόκληση συναισθημάτων και τελικά καταγράφεται σαν μια κοινή εμπειρία μεταξύ του αφηγητή και των ακροατών του.
Γιατί αφήγηση ιστοριών δημιουργεί έναν δεσμό μεταξύ των ατόμων. Οι λέξεις, η ένταση της φωνής οι εικόνες που δημιουργεί ο λόγος του αφηγητή μεταφέρουν συναισθήματα. Έτσι η επικοινωνία μεταξύ των ανθρώπων γίνεται βαθύτερη και ουσιαστικότερη. Μέσω της αφήγησης ιστοριών , τόσο οι ακροατές όσο και οι αφηγητές αισθάνονται διασυνδεδεμένοι και μοιράζονται συναισθήματα που είναι διαφορετικά για τον καθένα.
Επιπλέον, η αφήγηση ιστοριών γεφυρώνει τις διαφορές μεταξύ ανθρώπων διαφορετικών πολιτισμών γιατί μέσα από τις ιστορίες οι άνθρωποι μοιράζονται στην ουσία τις εικόνες και την μοναδικότητα των εμπειριών τους. Έτσι οι σχέσεις που δημιουργούνται είναι πιο ουσιαστικές.
Συναισθήματα και αφήγηση ιστοριών
Όταν ακούμε μια ιστορία, εμπλεκόμαστε συναισθηματικά και ενεργοποιούνται όχι μόνο οι ακουστικές μας αισθήσεις αλλά και οι οπτικές καθώς και η φαντασία μας. Αυτή η εμπειρία μας οδηγεί στη σύνδεσή μας με τους χαρακτήρες της ιστορίας. Δημιουργεί πολλά συναισθημάτα όπως χαρά,λύπη,θυμός,κ.α. Ανακαλούνται μνήμες και αναμνήσεις και καλλιεργείται ενσυναίσθηση.
Ας σκεφθούμε λίγο πόσες φορές ακούγοντας μια ιστορία για την προσωπική περιπέτεια υγείας ενός ανθρώπου δεν νοιώθουμε όλα αυτά τα θετικά συναισθήματα συμπάθειας και συμπαράστασης στον πρόσωπο αυτό.
Πολιτισμός και αφήγηση ιστοριών
Μια άλλη διάσταση της αφήγησης ιστοριών είναι η διατήρηση της πολιτιστικής μας κληρονομιάς. Των στοιχείων του άϋλου πολιτισμού αλλά και της γνωριμίας με διαφορετικούς πολιτισμούς και συνήθειες.
Παρά την παρουσία των σύγχρονων ψηφιακών τρόπων επικοινωνίας η αφήγηση ιστοριών αντέχει και συνεχίζει να συνδέει τις ανθρώπινες κοινότητες. Οι ιστορίες που συνοδεύουν τον ανθρώπινο πολιτισμό παραμένουν ισχυρές και συντελούν στην διαμόρφωση των σημερινών κοινωνιών. Μέσα από αυτές τις ιστορίες μεταδίδονται πολιτιστικές και κοινωνικές αξίες κάθε πολιτισμού. Μια τρανή απόδειξη είναι η μεγάλη αποδοχή που συνεχίζει να έχει στις μέρες μας το λαϊκό παραμύθι που μέσα από την άχρονη αναφορά του σε δυσκολίες και ηρωισμούς δημιουργεί ένα κοινό χώρο για ανθρώπους διαφορετικών πολιτισμών.
Τελικά η αφήγηση είναι μια διαδικασία πολιτισμού που συνεχίζει να συνδέει τους ανθρώπους και να χτίζει γέφυρες επικοινωνίας.
Πως εμπνεόμαστε για να αφηγηθούμε εικόνες
Μπορούν οι εικόνες να δώσουν αφορμή για όμορφες ιστορίες;
Οι εικόνες αφήνουν την φαντασία μας να τρέξει σε πολλούς και διαφορετικούς δρόμους.Eίναι μια πηγή δημιουργίας ιστοριών για τον αφηγητή.
Παρατηρώντας την εικόνα
Τα χρώματα, τα αντικείμενα, οι χαρακτήρες και τα πρόσωπα, ο φωτισμός είναι μερικά από τα αισθητικά στοιχεία που μας δημιουργούν συναισθήματα και αισθητικά ερεθίσματα που μπορούν εύκολα να πλάσουν τον καμβά μιας ιστορίας. Δεν είναι όμως μόνον αυτά. Είναι οι τόνοι και τα συναισθήματα που απεικονίζονται στα πρόσωπα. Η μελαγχολία, η χαρά, η θλίψη αλλά και οι εκφράσεις των προσώπων και η στάση του σώματος από μόνα τους αποτελούν πολύτιμο υλικό για τις ιστορίες.
Κάνοντας ερωτήσεις
Πολλές ερωτήσεις μπορούν να γεννηθούν στη φαντασία του αφηγητή παρατηρώντας μια εικόνα. Ποιοι είναι αλήθεια αυτοί που απεικονίζονται; Τι κάνουν; Σε ποιο κόσμο και σε τί χώρο δρούν τα πρόσωπα; Και τί είναι αυτό που θα ακολουθήσει; Όλα αυτά και τόσα άλλα ερωτήματα οδηγούν την φαντασία και τη σκέψη του αφηγητή σε κόσμους φανταστικούς σε άχρονες περιγραφές σε κόσμους πλασμένους με την φαντασία.
Όλα αυτά είναι ένας οδηγός για τον αφηγητή για να αφηγηθεί για τα πρόσωπα της εικόνας, ποιοι είναι, σε ποιο χώρο και χρόνο κινούνται, είναι εικόνες μαγικές χαμένες στον χρόνο του παρελθόντος ή του μακρινού μέλλοντος ή άνθρωποι της διπλανής πόρτας;
Δημιουργώντας την ιστορία
Με αυτά τα στοιχεία ο αφηγητής μπορεί να φτιάξει την πλοκή και τη δράση των ηρώων της ιστορίας του, να βελτιώσει και να αναπτύξει τα σημεία της δράσης, να δημιουργήσει τους μεταξύ τους διαλόγους και να δώσει τα στοιχεία για την εξέλιξη της ιστορίας του.
Μπορεί ακόμα να αφήσει το τέλος ανοιχτό ώστε ο ακροατής να αναζητήσει στην εικόνα την δική του εξέλιξη της ιστορίας. Μέσα από την εικόνα θα προκύψει η εξέλιξη των χαρακτήρων, οι ήχοι και οι μυρωδιές της ιστορίας.
Έτσι ο αφηγητής θα μετουσιώσει σε λόγο όλα τα συναισθήματα, τις εντάσεις και τις αισθητικές του προσλαμβάνουσες και να δώσει στο κοινό του μια συναρπαστική ιστορία γεμάτη από εικόνες, χρώματα και εντάσεις.